एसिड, खारै आरो संख्रि|| Acid, Bases and Salts



NCERT Solutions> NCERT Solutions for Class 10> NCERT Class 10 Science> Chapter-2> Acid, Bases And Salts.

Intext Answer(फरासिंनि फिन)

1. नोंनो गंथाम आनजाद हासुं होनाय जादों। बेफोरनि गंसेआव सावनाय दै(distilled water) आरो गुबुन गंनैआव फारियै एसिडआरि गलिलाव आरो खारदैयारि गलिलाव ला। नोंनो गोजा लिटमास खाखोरल’ होनाय जादों, नों गंफ्रोमबो आनजाद हासुंनि मुवाफोरखौ माबोरै सिनायथिहोगोन? 
फिन : जेब्ला गोजा लिटमास पेपारआ निल गाबसिम सोलायो अब्ला बे मुवाया खारदै नाथाइ दै आरो एसिडआव जेबो सोलायनाय जाया। 

 Intext Answer(फरासिंनि फिन) 

1. गाइखेर मोखै आरो गोखै मुवाफोरखौ मानो फिथलाइ आरो कपारनि आइजेंफोराव दोननो नाङा? 
फिन :गाइखेर मोखै आरो गोखै मुवाफोरा एसिडआरि जाय फिथलाइ आरो कपारनि आयजेंफोरजों फिनजाथाइ जायो। बेखायनो बेफोरखौ कपार आरो फिथलाइनि आयजेंफोराव दोननो नाङा।

2.मोनसे धातुजों मोनसे एसिडआ फिनजाथाइ जायोब्ला सरासनस्रायै मा गेस ओंखारो? मोनसे बिदिन्थिजों बेखेव। बे गेसनि नुजाथिनायखौ नों माबोरै आनजाद खालामनो?

 फिन : मोनसे धातुजों मोनसे एसिडआ फिनजाथाइ जायोब्ला हाइड्रजेन गेस ओंखारो। बिदिन्थि- जुदि गंसे आनजाद हासुंआव जिंकनि थुख्राफोर लानानै 5 मि.लि. सो दैब्रां हाइड्रक्ल’रिक एसिडखौ लासैयै दाजाबदेरो अब्ला फिनजाथाइ जाना हाइड्रजेन गेस सोमजियो।

 Zn + 2HCI -> ZnC12 + H2 

आरो जुदि बे सोमजिनाय गेसखौ मोनसे दैदेनग्रा हासुंजों थांहोनानै साबोननि गलिलावआव खोख्लैनाय जायो अब्ला साबोननि गांथ’फा सोमजिना गेसखौ बोनथुमना दोनो। आरो बेखौनो जुदि केन्डेलजों सावनाय जायो अब्ला बेयो पप सोदोब होनानै बेरलाङो। 

 3.धातुनि खौसे A आ दैलाव हाइड’क्ल’रिक एसिडजों फिनजाथाइ जानानै बुरुबुर सोदोब ( effervescence) सोमजिहोयो। ओंखारनाय गेसआ जोंबाय थानाय गंसे मम बाथिखौ खोमोरो। बे फिनजाथाइनि मोनसे सोमजिनाय खौसेआ केलसियाम क्ल’राइड जायोब्ला समानसु रासायनारि समानथाइ लिर। 

 फिन : केलसियाम क्लराइडआ जोबथा फिनजा मुवा आरो जुदि सोमजिनाय गेसआ जोंबाय थानाय केन्डेलखौ खोमोरो अब्ला बे गेसआ कार्बन-डाइ-अक्साइड गेस। धातुनि खौसेआ केलसियाम कार्बनेट। बेखायनो केलसियाम कार्बनेट आरो हाइड्रक्ल’रिक एसिडनि गेजेराव जानाय रासायनारि फिनजाथाइया जागोन-

 CaCO3 + 2HCI -> CaCl2 + CO2 + H2O 


Intext Answer(फरासिंनि फिन)

1. दैआरि गलिलावआव HCI, HNO3 बायदि बायदिफोरा मानो एसिडआरि आखु दिन्थियो नाथाय एलकहल आरो ग्लुक'ज बादि खौसेफोरनि गलिलावफोरा मानो एसिडआरि आखु दिन्थिया ? 

फिन : HCl, HNO3 बायदिफोरनि दैआरि गलिलाव (Aqueous solution) आ H+ आयन सोमजियो। बेखायनो बेफोरनि गलिलावआ एसिडआरि आखुथाइनि, जेराव एलकहल आरो ग्लुकजफोरा H+ आयन सोमजिहोआ बेखायनो एसिडआरि आखुथाइ गोनां नङा। 

 2.एसिडनि दैआरि गलिलावआ मानो मोब्लिब दैदेनो? 

फिन : एसिडआ दैआरि गलिलावाव आयन सोमजिहोयो आरो बेनि जोहैनो मोब्लिब बोहैयो। बेबादिनो एसिडनि दैआरि गलिलावआ मोब्लिब दैदेनो। 

3.गोरान HCl गेसआ मानो गोरान लिटमास खाखोरनि गाबखौ सोलायहोआ? 

फिन : गोरान HCl गेसआ H+ आयन सोमजिहोआ बेखायनो गोरान लिटमास बिलायनि जेबो गाब सोलाया। 

 4.मोनसे एसिडखौ दैलाव खालामनायाव एसिडखौ दैआव होदेरनांगौ नाथाय दैखौ एसिडआव होदेरनाङा होन्नानै सुबुरन होनाय जायो मानो? 

फिन : एसिदआव दै दाजाबदेरोब्ला हरखाब गोबां बिदुं सोमजिनाय जाहोनाव उसिफावनानै एबा अर सोमजिनानै सि- जोम, देहा मोदोम खामग्लाबजोबनो हागौ बेनि थाखायनो मोनसे एसिडखौ दैलाव खालामनाय समाव एसिडखौ दैआव होदेरनांगौ नाथाय दैखौ एसिडआव होदेरनाङा होन्नानै सुबुरन होनाय जायो। 

 5. एसिडनि गलिलावखौ दैलाव खालामोब्ला हाइड्र’नियाम आयन (H3O+) नि खाब्रांथिनि माबादि गोहोम खोख्लैयो? 

फिन : जुदि माबेबा बिबांनि एसिडआव दै गलायनाय जायो बे गलिलावआव सानगुदि रोजागासैनि हाइड्रनियाम आयन (HN3O+) सोमजियो। आरो दै दाजाबदेरना दैलाव खालामब्ला H3O+ आ मोनफ्रोम सानगुदि रोजागासैआव खमायो लोगोसे H3O+ नि गोसाथिआबो खमायलाङो। 

 6. सडियाम हाइड्र’क्साइडनि गलिलावआव बांद्राय खारदैखौ गलिहोयोब्ला हाइड्रक्साइड आयन (OH–) नि खाब्रांथिनि सायाव माबादि गोहोम खोख्लैयो। 

फिन : सडियाम हाइड्र’अक्साइडनि गलिलावआव बांद्राय खारदैखौ गलिहोयोब्ला हाइड्र’अक्साइड आयननि गोसाथिआ बाङो, मानोना हाइड्र’अक्साइड आयननि बिबाङा मोनफ्रोम सानगुदि रोजागासैयाव बाङो। आरो जुदि खारदैया दैआव गलियै जायो अब्ला हाइड्र’अक्साइड आयननि गोसाथिआ दिदोमै थायो। 

Intext Answer(फरासिंनि फिन)

1. नोंहा A आरो B मोननै गलिलाव दं। गलिलाव A नि pH मानआ 6 आरो B नि pH मानआ 8 हाइड्र’जेन आयननि खाब्रांथिया माबे गलिलावआव बांसिन? माबेआ एसिडआरि आरो माबेआ खारदैयारि? 

फिन : गलिलाव A आव हाइड्र’जेन आयननि गोसाथिआ बांसिन। गलिलाव A आ इसे एसिडआरि आरो गलिलाव B आ खारदैयारि। 

 2. गलिलावनि आखुआव H+ (aq) आयननि खाब्रांथिया मा गोहोम खोख्लैयो? 

फिन: H+ आयनआ जेसेबां बांसिन एसेबांनो एसिडआरि आखुआ गोजौसिन जायो। 

 3. खारदैआरि गलिलावआवबो H+ (aq) आयननि खाब्रांथिया मा गोहोम खोख्लैयो? 

फिन : खारदैआरि गलिलावआवबो H+ आयनफोर थायो। नाथाय बेवहाय OH– आयननि रुजुनायाव H+ आयनआ जोबोद खम थायो। बेनिखायनो OH–आयनआ बांसिन थानाय थाखाय गलिलावआ खारैआरि जायो। 

 4. सासे आबादारिया बिनि फोथारनि हाखौ हानि मा अबस्थायाव गोरा सुनै (केलसियाम अक्साइड) एबा गोथै सुनै (केलसियाम हाइड्रक्साइड) एबा स’क (केलसियाम कार्बनेट)जों सामलायनो गोनां जायो होननानै नोंसोर सानो? 

फिन : जुदि हाया एसिडआरि जायो एबा आबादनि थाखाय आरजाथाव जायाब्ला आबादारिफोरा हायाव गोरान सुनै एबा गोथै सुनै एबा स'क बाहायनानै बेनि खारदैयारि आखुखौ बारायनाय जायो। 

Intext Answer(फरासिंनि फिन)


1. CaOCI2 खौसेनि साधारण मुङा मा? 

फिन : CaOCI2 खौसेनि साधारण मुङा ब्लिसिं पाउदार। 

2.क्ल’रिना माबे मुवाजों फिनजाथाइ जायोब्ला ब्लिसिं पाउडार सोमजियो? 

फिन : क्ल’रिना केलसियाम हाइड्रअक्साइड (सुनै दै) जों फिनजाथाइ जायोब्ला ब्लिसिं पाउडार सोमजियो। 

 3.गोरा दैखौ गुरै खालामनायाव बाहायनाय सडियाम खौसेनि मुं लिर। 

फिन : गोरा दैखौ गुरै खालामनायाव बाहायनाय सडियाम खौसेनि मुंआ सडियाम कार्बनेट। 

 4. सडियाम हाइड्रकार्बनेटनि गलिलावखौ फुदुङोब्ला मा जागोन? फिनजाथाइनि समानथाइखौ लिर। 

फिन : सडियाम हाइड्रकार्बनेटनि गलिलावखौ फुदुंओब्ला फिनजाथाइआव सडियाम कार्बनेट आरो CO2 गेस सोमजियो। 

फिनजाथाइ- 2NaHCO3➝ Na2CO3 + H2O+CO2 

 5. प्लाष्टार अफ पेरिस आरो दैनि फिनजाथाइखौ दिन्थिनाय मोनसे समानथाय लिर। 

फिन : CaSO4. ½ H2O + 3/2H2O➝ CaSO4.2H2O

 सोंथि बिदां (EXERCISE)

1. मोनसे गलिलावआ गोजा लिटमासखौ नीला खालामदों, बेनि pH मानआ जानो हागौ– 

(a) 1 (b)4 (c)5 (d) 10 

फिन : (d) 10, मानोना लिटमासआ खारदैजों फिनजाथाइ जायोब्ला नीला गाबसिम सोलायो। 

 2. मोनसे गलिलावआ गावस्रानाय दाउदैनि बिखंजों फिनजाथाइ जानानै मोनसे गेस सोमजिहोयो जाय सुनैनि दैखौ गाइखेर बादि खालामो। गलिलावआव दं– 

(a)NaCl (b) HCl (c) LiCl (d) KCI 

फिन : (b) HCl, मानोना दावदै बिखंआव केलसियाम कार्बनेट थायो, जेब्ला HCl जों फिनजाथाइ जायो अब्ला CO2 गेस सोमजिहोयो जाय सुनैनि दैखौ गाइखेर बादि खालामो। 

3. 8 मिःलि: नि HCI गलिलावआ 10 मिःलि: NaOH गलिलावखौ आबुङै मदला जाहोयो। जों 20 मि:लि: NaOH नि एखे गलिलावखौनो लायोब्ला बेखौ मदला खालामनो थाखाय गोनांथि जानाय HCI गलिलाव (सिगांनि बादि एखे गलिलाव ) नि बिबाङा जागोन। 

(a)4 मि.लि. (b) 8 मि.लि. (c) 12 मि.लि. (d) 16 मि.लि. 

फिन : (d) 16 मि.लि. 

जों मिथिगौ, 10 मि:लि: NaOH नो HCl नि गोनां जायो= 8 mL 

बिनिखायनो 20 मि:लि: NaOH= 8 x 2 =16mL 

 4. गाहायनि माबे रोखोमनि मुलिखौ दोगोनजायिखौ जाहोनो थाखाय बाहायनाय जायो? 

(a) एन्टिबाय’टिक (b) एनालजेसिक (c) एसिड होबथाग्रा (d) एन्टिसेप्टिक 

फिन : (c) एसिड होबथाग्रा 

 5.गाहायनि फिनजाथाइफोरनि सोदोब समानथाइ आरो समानसु समानथाइ लिर। 

(a) दैलाव सालफिउरिक एसिडआ जिंक सेरेबजों फिनजाथाइ जादों। 

(b) दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिडआ मेगनेसियाम फिटाजों फिनजाथाइ जादों। 

(c) दैलाव सालफिउरिक एसिडआ एलुमिनियाम पाउडारजों फिनजाथाइ जादों। 

(d) दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिडआ सोरनि गुन्द्राफोरजों फिनजाथाइ जादों।

 फिन : (a) दैलाव सालफिउरिक एसिड + जिंक→जिंकसालफेट+ हाइड्रे’जेन गेस। 

=> H2SO4(aq) + Zn(s)→ ZnSO4(aq) + H2(g)

 (b) दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिद + मेगनेसियाम फिटा →मेगनेसियामक्ल’राइड + हाइड्र’जेन।

=> 2HCl(aq) + Mg(s) → MgCl2(aq) + H2(g) 

(c) दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिद + एलुमिनियाम पाउदार →एलुमिनियामसालफेट+हाइड्रजेन 

=> H2SO4(aq) + 2Al(s) → Al2(SO4)3(aq) + 3H2(g) 

(d) दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिद + सोरनि गुन्द्राफोर →सोरनिक्लराइड+हाइड्रजेन 

=> 6HCl(aq) + 3Fe(s) → 3FeCl2(aq) + 3H2(g)


6.एलक’हल आरो ग्लुक’जफोर बादि खौसेमुवायावबो हाइड्र’जेन थायो नाथाय एसिड होननानै बुंनो हाया। बेखौ फोरमान खालामनो थाखाय मोनसे मावफारि फोरमायना लिर। 

फिन : गंसे बिकाराव एलक’हल आरो ग्लुक’जनि गलिलाव ,मोनसे कर्क लाना गाजोल गंनैजों फारनैबो खरथिं ओंखारना थानायबादि सुफ्लंना लागोन। दानिया कर्कखौ गलिलावआव सोमब्र’ना गंनै गाजोलाव 6 V नि बेटारि, गंसे बाल्ब आरो सुइज दाजाबगोन। जेब्ला सुइजखौ अन खालामबाय, बाल्बआ जोङाखै। बेनि जाहोना जाबाय गलिलावआव H+ गैया अब्ला बेयो दिन्थियोदि हाइड्र’जेन आरो ग्लुक'जआ एसिड नङा| 

 7. सावनाय दैया मानो मोब्लिब दैदेना, नाथाय अखाहादैया मानो दैदेनो? 

फिन : सावनाय (distilled) दैआव आयन थाया बिनिखायनो मोब्लिब दैदेना नाथाइ अखानि दैआव एसिडनि आयनफोर थायो बेखायनो बेयो मोब्लिब दैदेनो।

 8.एसिडफोरा मानो दैनि बिथाथियाव एसिडआरि आखुखौ दिन्थिया? 

फिन : एसिडफोरा दैनि बिथाथियाव एसिडआरि आखुखौ दिन्थिया मानोना एसिडफोरा दैयाव हाइड्र’नियाम आयन सोमजियो नाथाय दै गोयैयाव हाइड्र’नियाम आयन सोमजिया।  

9. A, B, C, D आरो E मोनबा गलिलावखौ साग्लोबसार दिन्थिसारग्राजों आनजाद नायनायाव pH मानखौ फारियै 4, 1, 11, 7 आरो 9 मोनबाय। माबे गलिलावआ – 

(a) दद्र’ 

(b) गोख्रों एलकालि आखु गोनां 

(c) गोख्रों एसिडआरि 

(d) लोरबां एसिडआरि 

(e) लोरबां एलकालि आखु गोनां pH मानखौ हाइड्र’जेन आयन गोसाथिनि बांलांनाय फारियाव साजाय।  

फिन :.  (a) D 

 (b) C 

 (c) B 

 (d) A 

 (e) E 10 < 9 < 7 < 4 < 1 


10. समान लाउथाइनि मेगनेसियाम फिटाखौ A आरो B आनजाद हासुंआव लानाय जाबाय। आनजाद हासुंआव हाइड्र'क्ल''रिक एसिड (HCI) आरो B आनजाद हासुंआव एसिटिक एसिड (CH3COOH) होदेरनाय जाबाय। मोननैबो एसिडनि बिबां आरो गोसाथिया एखे। माबे आनजाद हासुंआव हिस हिस सोदोब (fizzing) आ बांसिन गोख्रै सोमजिगोन आरो मानो? 

 फिन :हाइड्र’क्लरिक एसिड थानाय आनजाद हासुं A आव हिस हिस सोदोबा बांसिन गोख्रै सोमजिगोन। बेनि जाहोना जाबाय हाइड्रक्ल’रिक एसिडआ एसिटिक एसिडनिख्रुइ सांग्रांसिन आरो मेगनेसियाम फिटा आरो HCI नि गेजेराव जानाय फिनजाथाइआ मेगनेसियाम आरो एसिटिक एसिडनि गेजेराव जानाय फिनजाथाइनिख्रुइ गोख्रैसिन। 

 11. गोथां गाइखेरनि pH मानआ 6, बेयो दाखायाव महर सोलायोब्ला pH मानआ सोलायगोन होनना नों माबोरै सानो? नोंनि फिननायखौ बेखेव। 

 फिन : जेब्ला बेयो गायखेर दाखासिम सोलायो गायखेरनि pH मानआ 6 निख्रुइ खमसिन जागोन। मानोना गायखेर दाखा जानायाव लेकटिक एसिड सोमजियो। 

 12. सासे गाइखेर फानग्राया गोथां गाइखेराव इसे बिबांनि बेकिं स‘डा होदेरो। 

(a) बियो मानो गोथां गाइखेरनि pH मानखौ 6 निफ्राय इसे खारदैआरि आखुसिम सोलायो? 

(b) गाइखेरा मानो दाखा जानायाव गोबाव सम लायो? 

 फिन : 

(a) गायखेर फानग्राया गोथार गायखेराव इसे बेकिं स’डा होदेरो जाहाथे बियो इसे खारैआरि जायो जाय गायखेरखौ गोबाव सम दोनथुमनायाव हेफाजाब होयो। 

 (b) गायखेराव लेकटिक एसिड सोमजिनायनि थाखैसो दाखा खायो । गिबियावनो बेयो खारदैआरि आखु, बेकिं स’डाखौ निउट्रेल सिम सोलायग्रोयो आरो गोबां लेकटिक एसिड सोमजिनाय उनावसो गायखेरा दाखा खायो। बेनिखायनो गोबाव सम लायो। 

 13. प्लाष्टार अफ पेरिसखौ गंसे सिदोमा होबथाग्रा आइजेंआव लाखिनाय जायो। मानो बेखेव? 

 फिन : प्लाष्टार अब पेरिसआ केलसियाम सालफेत नि जथाइ। जेब्ला बेखौ बारनि सिदोमायाव उदाङै लाखिनाय जायो, अब्ला बेयो सिदोमा सोबखांना जिपसाम सिम सोलायो जायनि आखु आरो गुणआ जुदा। बेखायनो प्लाष्टार अब पेरिसखौ सिदोमा होबथाग्रा आयजेंआव लाखिनाय जायो। 

14. मदला जानाय फिनजाथाइया मा? मोननै बिदिन्थ हो।

 फिन :एसिड आरो खारैनि गेजेराव फिनजाथाइ जाना संख्रि आरो दै सोमजिनायखौ मदला जानाय (Neutralization) फिनजाथाइ बुङो। 

खारै + एसिड संख्रि + दै 

 बिदिन्थि : 

(i) HCl + NaOH → NaCl + H2O 

(ii) CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O 

 15. वासिं स‘डा आरो बेकिं स‘डानि मोननै गोनां बाहायनाय लिर। 

फिन : बेकिं स’डानि मोननै बाहायथि : 

i. बेकिं स’डानि गलाइ मुवा बेकिं पाउडार बानायनाय आरो टारटारिक एसिड बादि गुरै जाजाथाव एसिड बानायनायाव बाहायनाय जायो। 

ii. स’डा-एसिडनि अर खोमोरग्रा हिसाबै बाहायो। 

वासिं स’डानि मोननै बाहायथिः 

i. बेखौ ग्लास, साबोन आरो पेपार बानायनायाव बाहायो। 

ii. दैनि अरायथा गोराथिखौ खमायनो थाखाय बाहायो।