धातु आरो धातुनङैफोर।।Metals And Non-Metals







  • NCERT Solutions>
  • NCERT Solutions for Class 10>NCERT
  •  Class 10 Science>
  • Chapter 3 Metals And Non Metals


  • Intext Answer (फरासिंनि फिन)

    1.मोनसे धातुनि बिदिन्थि हो जाय-

    i. सरासनस्रा दुंथाइयाव लाव लाव।

    ii. गंसे दाबाजों गोरलैयै हाजायो।

    iii. बिदुंनि साबसिन दैदेनग्रा।

    iv. बिदुंनि खम दैदेनग्रा।

    फिन : (i) मार्कारि (पारा)

             (ii) सडियाम

             (iii) सिलभार

             (iv) लेड


    2. बुदामब्लेजाग्रा आरो दाफ्लाउजाग्रानि ओंथिखौ बेखेव।

    फिन : बुदामब्लेजाग्राया धातुनि मोनसे धोरोम जायखौ बुना दाब्लेयै गुवार महराव लाखिनो हायो।

    गुबुनफारसे दाफ्लाउजाग्राया जाबाय धातुनि मोनसे धोरोम जायखौ बुनानै गोलाव महराव लाखिनो हायो।


    Intext Answer (फरासिंनि फिन)

    1.सडियामखौ मानो खेरासिन थावआव गोदोहोना लाखिनाय जायो?

    फिन : सडियामआ जोबोद सांग्रां गुदिमुवा। बेखौ लांदांयै बाराव लाखियोब्ला बेयो अर जोंखाङो। बिनिखायनो बेखौ खेरासिन थावाव गोदोहोना लाखिनाय जायो।


    2. फिनजाथाइफोरनि समानथाइखौ लिर-


    i. आइरनआ दै खफ’जों जानाय फिनजाथाइ


    ii.केलसियाम आरो पटासियामआ दैजों जानाय फिनजाथाइ


    फिन :   


    (i) 3Fe+ 4H2O(g) ➝ Fe3O4 + 4H2


    (ii)  Ca + 2H2O➝ Ca(OH)2 + H2

    2K + 2H2O   ➝ 2KOH + H2


    3. रोखोमब्रै धातुफोर A, B, C आरो D नि नमुनाफोर लानाय जादों आरो गाहायाव होनाय गलिलावफोरखौ मोनसेनि उनाव मोनसे होदेरनाय जादों। मोननाय फिथाइखौ गाहायाव होनाय बादि थख’लाइ बानायनाय जादों।



    A, B, C आरो D धातुफोरनि सोमोन्दै होनाय सोंनायफोरनि फिननाय मोननो थाखाय गोजौनि थख’लाइखौ बाहाय।

    i. माबेया बांसिन सांग्रां धातु?

    ii. B खौ कपार सालफेटनि गलिलावआव होदेरोब्ला नों मा नुनो मोनगोन?

    iii. A, B, C आरो D धातुफोरखौ सांग्रांथिनि हायगा फारियाव साजाय।

    फिन :

    (i) B आ जोबोद सांग्रां धातु नाथाय बेयो जिंक निखुइ खम सांग्रां ।

    (ii) B आ आइरन (सोर) निख्रुय सांग्रांसिन जानायलाय कपारनिख्रुइबो सांग्रां। बेखायनो कपार सालफेट गलिलावनिफ्राय कपार धातुखौ B आ दैखारगोन।

    B + CuSO4 ➝ Cu + BSO4


    (iii) D आ बयनिख्रुइ खम सांग्रां । C आ A निख्रुइ खम सांग्रां, A आ कपारनिखुइ सांग्रां । नाथाइ C आ कपारनिखुइ खम सांग्रां।

    B>A> C> D


    4. मोनसे सांग्रां धातुआव दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिडखौ होदेरोब्ला माबे गेसआ सोमजियो? आइरनआ दैलाव H2SO जों जानाय रासायनारि फिनजाथाइखौ लिर।


    फिन : मोनसे सांग्रां धातुआव दैलाव हाइड्र’क्ल’रिक एसिडखौ होदेरोब्ला हाइड्रजेन गेस सोमजियो।

    बिदिन्थि : Fe + HCI   ➝  FeCl3 + H2

    आइरनआ दैलाव H2SO जों जानाय रासायनारि फिनजाथाइ

    Fe (s) + H2SO4 (aq)➝ FeSO4 (aq) + H2 (g)


    5. जिंकखौ आइरण (II) सालफेट गलिलावआव होदेरोब्ला नों मा नुनो मोनगोन? सोमजिनाय रासायनारि फिनजाथाइखौ लिर।


    फिन :जिंकआ आइरन (सोर) निख्रुइ सांग्रांसिन । बेखायनो आइरन सालफेट गलिलाव आव जिंकखौ होदेरोब्ला आइरनआ गलिलावनिफ्राय दैखार जायो आरो आइरन सालफेटनि गोथां गाबा गुफुर जालाङो।

    सोमजिनाय फिनजाथाइ- Zn(s) + FeSO4(aq) ➝   Fe(s) + ZnSO4(aq)


    Intext Answer (फरासिंनि फिन)

    1.

    i.सडियाम, अक्सिजेन आरो मेगनेसियामनि इलेक्ट्रन फोथा दाथाइखौ लिर

    ii.इलेक्ट्रनफोरनि जायखारनायजों Na2O आरो MgO नि सोमजिनायखौ दिन्थि।

    iii.बेफोर खोसेफोराव नुजाथिनाय आय'नफोरा मा?

    फिन :   (i)    






              (ii)   


    2. आयनारि खौसेफोराव मानो गोजौ गलिनाय बिन्दो थायो?

    फिन : आयनारि खौसेफोराव थानाय दाजाबथाइ आयन आरो दानख'थाइ आयननि गेजेराव मोब्लिब थादोम बोकथाबनाय बोलोआ जोबोर गोख्रों। जायनि जाहोनाव आयनफोरखौ आलादा जाहोनो थाखाय गोबां बिबांनि बिदुं शक्टिनि गोनांथि जायो। बेखायनो बे खौसेफोराव गोजौ गलिनाय बिन्दो थायो।


    Intext Answer (फरासिंनि फिन)

    1. गाहायाव होनायफोरनि बुंफोरथि हो।


    (i) खनिमुवा

    (ii) फेरखोना 

    (iii) खनियारि मैला


    फिन :

    (i) खनिमुवा (Minerals): बुहुम बिखुंआव धातुखौ उदां एबा खौसे थासारिआव मोननो हायो। बेबादि मिथिंगायारि गुदिमुवायानो खनिमुवा एबा मानिक (Minerals)। 

     बिदिन्थि हिसाबै-  NaCl, CaCO3, ZnS, CuOS बाइदि बाइदि।


    (ii)फेरखोना (Ores):  जायफोर खनिआरि मुवानिफ्राय मुलाम्फा गोनाङै धातु मोनसेखौ गोथार थासारियाव बिजिरख'नो हायो बे खनिआरि मुवाखौनो धातुनि फेरखोना (Ores) बुंनाय जायो। 

    बिदिन्थि हिसाबै: जिंक ब्लेण्ड (ZnS)


    (iii) खनियारि मैला (Gangue): खनिनिफ्राय बिजिरख'नाय उनाव मोनसे धातुनि फेरखोनाजों गोबां रोखोमनि बेसाद एबा मैलाफोरा गलायनानै थादेरो। बेबादि मैलाफोरखौनो खनियारि मैला (Gangue) बुंनाय जायो। 

    बिदिन्थि बादियै- SiO2, P2O5, CaO, MgCO3, FeO


    2.मिथिंगायाव उदां थाथाइयाव मोननाय रोखोमनै धातुनि मुं लिर।

    फिन : सना (Gold) आरो प्लेटिनाम (Platinum)।


    3.मोनसे धातुखौ बेनि अक्साइडनिफ्राय मोननो थाखाय मा रासायनारि मावखान्थि बाहायनाय जायो?


    फिन : मोनसे धातुखौ बेनि अक्साइडनिफ्राय मोननो थाखाय अक्सिगारनाय (Reduction)  मावखान्थिखौ बाहायनाय जायो।

    बिदिन्थि - ZnO(s) + C(s)➝   Zn(s) + CO(g)


    Intext Answer (फरासिंनि फिन)

    1. जिंक, मेगनेसियाम आरो कपार धातुनि अक्साइडफोरखौ गाहायाव होनाय धातुफोरजों फुदुंनाय जादों |


    माबेफोरनि बेलायाव जायखारनाय फिनजाथाइ सोमजिगोन?


    फिन :


    2.माबे धातुफोरा गोरलैयै जामख’वा?

    फिन : स’ना (Gold) आरो प्लेटिनाम (Platinum) धातुफोरा गोरलैयै जामख'आ।


    3.गलाइ धातु (Alloys) फोरा मा?

    फिन : गलाइ धातुफोरा जाबाय मोननै एबा बेनि बांसिन धातुफोर एबा धातु आरो धातुनङैफोरनि समान- समान गलायथाय।


    सों    थि    बि    दां       (Exercise)

    1.गाहायनि माबे ज‘राया जायखारनाय फिनजाथाइ जाहोयो?


    (a) NaCl गलिलाव आरो कपार धातु


    (b) MgCI2 गलिलाव आरो एलुमिनियाम धातु


    (c) FeSO4 गलिलाव आरो सिलभार धातु


    (d)AgNO3 गलिलाव आरो कपार धातु


    फिन : (d)AgNO3 गलिलाव आरो कपार धातु


    2. गाहायनि माबे आदबआ सोरनि एवग्रा साराइखौ माराम जानायनिफ्राय होबथानायाव साबजाथाव?


    (a) ग्रीस बाहायनाय                      (b) गाब फोननाय 

    (c) जिंकनि थोरफो होनाय             (d) गोजौनि गासैबो


    फिन : (d) गोजौनि गासैबो।


    3.मोनसे गुदिमुवाया अक्सिजेनजों फिनजाथाइ जानानै गोजौ गलिनायबिन्दो गोनां मोनसे खौसे सोमजिबाय। बे खौसेआ दैयावबो गलियो। गुदिमुवाया जानो हागौ


    (a) केलसियाम        (b) कार्बन         

     

    (c) सिलिकन           (d) सोर


    फिन : (a) केलसियाम


    4. जामुंनि दुंग्राफोराव टिननि थोरफो होनाय जायो आरो जिंकनि थोरफोहोनाय जाया मानोना-


    (a) जिंकआ टिननिख्रुइ बेसेन गोनांसिन।


    (b) जिंकनि गलिनाय बिन्दोआ टिननिख्रुइ बांसिन।


    (c) जिंकआ टिननिख्रुइ सांग्रांसिन।


    (d) जिंकआ टिननिख्रुइ खम सांग्रां।


    फिन : (c) जिंकआ टिननिख्रुइ सांग्रांसिन


    5. नोंनो गंसे हाथुरा, मोनसे बेटारी गंसे बाल्ब, तार आरो गंसे सुइस होनाय जादों।

     (a) नों धातु आरो धातुनङिफोरनि नमुनाफोरनि गेजेराव फारागखौ दिन्थिनो थाखाय बेफोरखौ माबोरै बाहायगोन?

    (b) धातु आरो धातुनङिफोरनि गेजेराव फाराग दिन्थिनायाव बेफोर आनजादफोरनि बाहायजाथावखौ बिजिरना नाय।


    फिन :

    (a) हाथुराजों धातुखौ बुयोब्ला बेयो दाब्ले जालाङो नाथाय धातुनङिआ गुन्दैसिम महर सोलायो।

                 धातुखौजों बेटारि, बाल्ब, टार आरो सुइसखौ बाहायना मोब्लिब सोंख’नथाइ बानायोब्ला बाल्बआ जोंगोन नाथाय धातुनङिजों सोंख’नथाइ बानायोब्ला बाल्बआ जोंनाय नङा।

    (b) हाथुराजों बुनाय मावखान्थिआ बाहाय जाथावसिन, जेराव धातुआ दाब्ले जालांगोन नाथाय धातुनङिआ गुन्दैसिम सोलायगोन।

               फारसेथिं धातुनङि कार्बना  ग्रेफाइडनि महराव मोब्लिब सोंख’नथाइआव मोब्लिब दैदेनो।


    6.मोननै धोरोमारि अक्साइडफोरा मा? मोननै धोरोमारि अक्साइडफोरनि मोननै बिदिन्थि हो।

    फिन : जायफोर अक्साइडआ एसिड आरो खारदै मोननैजोंबो फिनजाथाइ जानानै संख्रि आरो दै सोमजिहोयो बेबादि अक्साइडखौनो मोननै धोरोमारि अक्साइड (Amphoteric Oxide) बुंनाय जायो ।

    बिदिन्थि हिसाबै एलुमिनियाम अक्साइड आरो जिंक अक्साइड।

    ZnO + 2HCl ➝  ZnCI2 + H2O

    ZnO + 2NaOH   ➝   Na2ZnO2 + H2O


    7. दैलाव एसिडनिफ्राय हाइड्र‘जेन दोनखारनाय मोननै धातुफोरनि मुं आरो दोनखारि मोननै धातुफोरनि मुंलिर।

    फिन : (i) सडियाम आरो मेगनेसियाम धातुफोरा हाइड्र’जेनखौ दैब्रां एसिदनिफ्राय दैखारो।

             (ii) कपार आरो सिलभार बायदि धातुफोरा हाइड्र’जेनखौ एसिडनिफ्राय दैखारा।


    8. मोनसे धातु M नि मोब्लिब बिजिरख‘आरि सोदांनायाव नों माखौ एन‘ड, केथ‘ड आरो मोब्लिब बिजिरख‘ग्रा हिसाबै लागोन?

    फिन : मोनसे धातु M नि मोब्लिब बिजिरख'आरि सोदांनायाव आं केथ’द हिसाबै गोथार धातु, एन’द हिसाबै गोथारनङै धातु आरो मोब्लिब बिजिरख’ग्रा हिसाबै धातुनि संख्रि गलिलावखौ लागोन।


    9.प्रतुशआ गंसे दाब्लां सामुसआव सालफार पाउडार लानानै बेखौ फुदुंबाय। बियो गाहायनि सावगारियाव दिन्थिनाय बादि सोमजिनाय गेसखौ गंसे आनजाद हासुंखौ बेनि सायाव उल्थायनानै बुथुमबाय।

    (a) गेसनि जाथाइया मा जागोन 

    (i) गोरान लिटमास खाखोराव? 

    (ii) सिदोमा लिटमास खाखोराव?

    (b) सोमजिनाय फिनजाथाइनि मोनसे समानसु समानथाइ लिर।

    फिन : (a) 

    (i) गोरान लिटमास खाखोराव जेबो जाथाइ जाया।


    (ii) सिदोमा लिटमास खाखोराव बेनि गाबा गोजा जागोन।


    (b) समानथाइ-

    S + O2 ➝  SO2

    SO2 + H2O➝  H2SO3


    10. सोरनि माराम खानायखौ होबथानायनि मोननै राहा लिर।

    फिन : सोरनि माराम खानायखौ होबथानायनि मोननै राहाया जाबाय:- 

    (i) गाब फुननाय- गाब फुनोब्ला सोरनि मुवायाव सिदोमा बारहावा एबा अक्सिजेना थोंजोङै फिनजाथाइ जानो हाया बिनिखायनो बेयो माराम खानायखौ होबथानो हायो ।

    (ii) जिंक लिदलानाय एबा गेलभेनाइजेसन- जिंक लिदलायोब्ला सोरनि मुवायाव सिदोमा बारहावा एबा अक्सिजेना थोंजोङै फिनजाथाइ जानो हाया बिनिखायनो बेयो माराम खानायखौ होबथानो हायो ।


    11.धातुनङिया अक्सिजेनजों अरजाबोब्ला मा रोखोमनि अक्साइड सोमजियो?

    फिन : एसिडआरि अक्साइड।


    12. जाहोन हो –

    (a)प्लेटिनाम, स‘ना आरो सिलभारखौ गहेना बानायनायाव बाहायनाय जायो।

    (b) सडियाम, पटासियाम आरो लिथियामखौ थावनि सिङाव दोनथुमनाय जायो।

    (c) एलुमिनियामआ जोबोद सांग्रां धातुब्लाबो बेखौ संनाय दो बानायनायाव बाहायनाय जायो।

    (d) बिजिरख‘नाय मावखान्थियाव कार्बनेट आरो सालफाइड फेरखोनाफोरखौ सरासनस्रायै अक्साइडआव सोलायनाय जायो।


    फिन :

    (a) प्लेटिनाम, स’ना आरो सिलभारफोरा खम सांग्रांथि गोनां धातु थामहिनबा गोरलैयै फिनजाथाइ जाया आरो बिसोरनि बिखुंआ गोजोंयै थायो बेनिखायनो बेफोरखौ गहेना बानायनायाव बाहायनाय जायो।

    (b) सडियाम, पटासियाम आरो लिथियामफोरा जोबोद सांग्रां धातु जायखौ बाराव लाखिब्ला अर जोखाङो बे जाहोननि थाखायनो बेफोरखौ थावनि सिङाव दोनथुमनाय जायो।

    (c) एलुमिनियामआ गावनि बिखुंआव सांग्रांथि गोयै एलुमिनियाम अक्साइड थोरफो सोमजियो बेनिखायनो बेखौ संनाय दो बानायनायाव बाहायनाय जायो।

    (d)बिजिरख‘नाय मावखान्थियाव कार्बनेट आरो सालफाइड फेरखोनाफोरखौ सरासनस्रायै अक्साइडआव सोलायनाय जायो मानोना अक्साइडसिम सोलायनाय उनाव धातुसिम बिजिरख’नो गोरलै जायो।


    13 नों नुबाय जानांगौ मोलथिया (tarnished) कपारनि आइजेंफोरखौ लेबु एबा थिनथ्लांनि बिदैजों साफा खालामनाय जायो। गोखै मुवाफोरा आइजें साफा खालामनायाव मानो गोहोम गोनां बेखेव।

    फिन : कपारनि आइजेंफोरा सोरगिदिंआव थानाय कार्बन-डाइ-अक्साइड गेसजों फिनजाथाइ जाना गोजों गाबखौ खोमानानै गोथां गाबनि कपार कार्बनेट थोरफो सोमजियो। नाथाय बे थोरफोआ नारें एबा थिनथ्लांनि गुरै एसिडजों गलियो बे जाहोननि थाखायनो कपारनि आइजेंफोरखौ लेबु एबा थिनथ्लांनि बिदैजों साफा खालामनाय जायो।

    मानोना गोखै मुवाफोराव गोबां बिबांनि एसिड थायो।


    14. धातु आरो धातुनङिफोरखौ बेसोरनि रासायनारि धोरोमनि सायाव बिथा खालामनानै फाराग दिन्थि।

    फिन :




    15. सासे मानसिया स’नारिनि फाव लानानै न’ न’ थांदोंमोन। बियो गोजाम आरो गाज्रि जानाय स’नानि गहेनाफोरखौ मोदानहोफिननायनि खोथा होदोंमोन। सासे सन्देह गैयि आइजोआ स’नानि आसान जराखौ बिनो होदोंमोन जायखौ बियो माबेबा गलिलावआव गोदोहोदोंमोन। आसानफोरा गोदान बादि जोंख्लाबदोंमोन नाथाय बेसोरनि लिरथाइया गोख्रोङै खमिलांदोंमोन। आइजोआ गाबामोखां जादोंमोन नाथाय नंखाय जुक्ति होनानै उनाव मानसिया हाखुदाखु ओंखारलांदोंमोन। नों बियो बाहायनाय गलिलावनि आखुखौ संदाननो हागोन नामा?

    फिन : बियो आसान जराखौ सोमनाय गलिलावआ एकुवा-रेजिया, जेराव गोसा सालफिउरिक आरो नाइट्रिक एसिदनि गलायथिया 3:1 रुजुथाइयाव थायो। बियो स’नाखौ आवलिहोनो हायो। जेब्ला सनाखौ सोमब्रयो बेनि सानि थोरफोआ बेयाव गलियो आरो सिंनि गोजों थोरफोआ नुजायो जाहोनाव बिसोरनि लिरथाइआ गोख्रोङै खमायलाङो।


    16. कपारखौ गुदुं दै दोनग्रा टेंकि बानायनायाव बाहायनाय जायो आरो ष्टिलखौ बाहायनाय जाया। मानो? (आइरणनि मोनसे गलाइ धातु)

    फिन :  कपारआ गुदुं, गुसु आरो खफ' एबा गुदुं दैजोंबो फिनजाथाइ जाया नाथाय स्टिलआ गुदुं दैजों फिनजाथाइ जायो। जुदि गुदुं दै दोनग्रा टेंकिखौ ष्टिलजों बानायो अब्ला बेयो गोख्रोङै फिनजाथाइ जागोन।

    फिनजाथाइ-

    3Fe(s) + 4H2O ➝   Fe3O4 (s) + 4H2(g)


    Cu + गुदुं दै ➝ जाथाइ जाया













         XXX-XXX-XXX