Sethi mulug daoha||सेथि मुलुग दावहा||World War I


 


सेथि मुलुग दावहा ( एबा गिबि मुलुग दावहा, सुंदयै- WWI एबा WW1) या जादों मोनसे मुलुगनां दावहा जाय इउरपआव जागायजेनदोंमोन। बे दावहाया 28 जुलाइ 1914 माइथाइआव जागायनानै 11 नभेम्बर 1918 सिम ब्रै बोसोर थाम दान नै सप्ताह जादोंमोन। एखे समावनो बे दावहाखौ देरसिन दावहा एबा गासै दावहाखौ फोजोबस्रांग्रा दावहा होननानैबो मिथिनाय जायो।

 बे दावहानि मोनब्रै गाहाइ जाहोनफोरा गुबैयै- साम्राज्यबादि हादरफोरनि गेजेराव बादायलायनाय, इउर'पआव सौग्रावलायनाय, फाइखियारि गोरोबथा खालामनाय आरो दावहानि हरखाब जानाय जाथाइफारि । 

जेब्ला इउर'पआव फामुआरिबाद आरो साम्राज्यबादनि जोनोम जादोंमोन बे साम्राज्यबादि हादरफोरनि गेजेराव जानाय गोख्रों बादायलायनाय आरो एना एनिनि थाखायनो गिबि मुलुग दावहाया सोमजिदोंमोन । बे दावहानि जोनोमा जादोंमोन साम्राज्यबादि हादरफोरनि गेजेराव फामुफोरनि बाहागो खालामनाय सोंथिखौ मिरु खालामनानै । मानोना फामुखौ दखल खालामनाय आरो बेनि अरथाइखौ फुवारनानै गाव गाव हादरनि फालांगि थिलिखौ फुवारनायानो साम्राज्यबादि हादरफोरनि गाहाइ थांखिमोन। इउरपनि हादरफोराव फुनजिबादनि जौगानाया समानै आरो मोनसे समावनो जायाखैमोन । गावनि जारिमिनआरि जाहोनावनो गोबां हादर, जेरै- इटालि , बृटेइन , फ्रान्स आरि गोबां हादरनिख्रुइ गोबां गोबावयै हारि हादर महरै जाखांदोंमोन आरो बिदि हादरफोराव फुनजिबादनि गेवसारनायाबो जोबोर गोबावजों जादोंमोन। बेखायनो गोजाम आरो गोदान फामुआरि हादरफोरनि गेजेराव गुबैयै जिगु जौथाइ जोबहांनायनिफ्राय फामु गायसननाय आरो बेनि गेजेरजों गाव हादरनि फालांगियारि बारायनायआव बिहोमा होनो थाखाय गोबार बादायलायनाय जादोंमोन । बेफोरनि जाउनावनो बुहुमाव सिगांआव जाफेरै फोजोबस्रांग्रा मुलुग दावहानि गिथाव खैफोदआ नुजादोंमोन।

इउर'प हादरमाजों लोगोसे राज्योनि बायजोआव एसिया, आफ्रिका, आमेरिका, अष्ट्रेलिया आरि हादरमानि गुबुन गुबुन हादराव गाव गावनि फामु गायसननायनि समब्रा - समब्रियै इउरपनि गाहाइयै इंलेण्ड, फ्रान्स, इटालि, जार्मानी, रासिया बेलजियाम पर्टुगाल आरि हादरफोरा गाव गावनि गेजेराव सौग्रावलायनाय आरो बादायलायनायाव नांथाबदोंमोन । इउरपनि गोहोफोरनि बे राजखान्थियारि जाथाइ बोहैथियाव फारियै आमेरिका जुथाइ हादर आरो जापानाबो नांफादोंमोन, बुंनो थाङोब्ला फामु एबा फामुआरि सार्थखौ मिरु खालामनानै बुहुमनि गुबुन गुबुन जायगायाव फुनजिबादि हादरफोरनि गेजेराव गिबिनिफ्रायनो फ्राय फामुआरि सौग्रावलायनाय बादायथिया हेंथाजायि महराव सोलिबाय दंमोन। लासै- लासैनो जिगु जौथाइनि जोबनायथिंनिफ्राय बे बादायथिया थिखिनि बिन्दो सहैदोंमोन । 

बै समनि गेजेराव जानाय आरो सोलिबाय थानाय एना एनिनि फामुआरि सौग्रावथि एबा बादायथिफोरा गाहाइयै बे बायदिमोन, जेरै- इजिप्तखौ मिरु खालामनानै फ्रान्स आरो इंलेण्डनि सौग्रावथि, पेरिसखौ मिरु खालामनानै रासिया आरो इंलेण्डनि सौग्रावथि, मरक्कखौ मिरु खालामनानै फ्रान्स आरो जार्मानिनि सौग्रावथि, चीनखौ मिरु खालामना रासिया आरो जापाननि सौग्रावथि आरो बलकानखौ मिरु खालामना रासिया, जार्मानी , इंलेण्ड आरो अष्ट्रियानि सौग्रावथि आरि।

      गिबि मुलुग दावहा जागायनायनि गोबां बोसोर सिगांनिफ्रायनो इउर'पआव गेदेर गोहोफोरनि गेजेराव गोबां स्रोदयै फाइखियारि गोरोबथा जादोंमोन । जार्मानिखौ हारि - हादर महरै गायसननो थाखाय बिसमार्का जि राजखान्थियारि फारिखान्थि जागायदोंमोन जायनि फिथाइ महरै अष्ट्रिया आरो फ्रान्सजों लोगोसे जार्मानिनि सुथुरथिआ बांबोदोंमोन। 1866 मायथाइयाव जानाय अष्ट्र - प्रुसियानि दावहायाव आष्ट्रियाया जेनदोंमोन आरो बेनि ब्रै बोसोरनि उनाव 1870 मायथाइयाव फ्रेंको - प्रुसियानि दावहायाव फ्रान्सआ जेनदोंमोन। बेल' नङा बे दावहायाव फ्रान्सनि सम्राट थामथि नेपलियनआ प्रुसियाजों दावहायाव खाजादोंमोन। बेखायनो प्रुसिया लोगोसे जार्मानिनि आखाइयाव जेननाय , लाजिनांनायजों अष्ट्रिआ आरो फ्रान्सआ खाबु मोनब्लानो, जायखि जाया समावनो जार्मानिनि बेरेखायै खिथेरनां दावहायाव मोगा मोगि जानो हागौ बेनि बागै बिसमार्कआ गोनो गोथो गैयामोन । बेखायनो बियो बिब्दि मोनसे खिथेरनां दावहा एरायना सोलिनो आरो राजखान्थियारियै फ्रान्सखौ इउर'पआव एरख'नो हानायमानि नाजादोंमोन । 

1873 मायथाइयाव " थाम सम्राट खोसेथि संघ ",  बे गथुमनि गेजेरजों बियो जार्मानी , रासिया आरो अष्ट्रियानि सम्राटफोरखौ मोनसे गोरोबथानि सिङाव लाबोदोंमोन । नाथाय 1875 मायथाइयाव जार्मानिआ फ्रान्सखौ गाग्लोबगोन होन्नानै उबां जानायाव रासियाआ फ्रान्सखौ मदद होगोन होन्ना बुंनायाव थाम - सम्राट खोसेथि संघआ बाङाइ समनि थाखाय मावरोदि जायो । बिब्दि हालसालाव बिसमार्का अष्ट्रियाजों लोगोसे बांसिन लोगो जानो थाखाय नाजायो । बेनिनो फिथाइ महरै 1879 मायथाइयाव दाजायो अष्ट्र ' - जार्मान गोरोबथा। बे गोरोबथाया जाबाय फाइखियारि हेफाजाब होलायनाय आन्दो गोरोबथा । बेनि उनाव बियो 1881 मायथाइयाव थाम - सम्राटनि खौसेथि संघखौ फिन फोथांफिनो । नाथाय बुलगेरियाखौ मिरु खालामना अष्ट्रिया आरो रासियानि गेजेराव नुजानाय सौग्रावथि समाव बिसमार्का रासियानि फारसे जानायाव अष्ट्रियाआ मोनसा जायो आरो बै थाम - सम्राटनि खौसेथि संघआ गासै बायलाङो। बेखायनो बिसमार्कआ 1887 मायथाइयाव रासियाजों लोगोसे "रि - इनसुरेन्स गोरोबथा" मुङै मोनसे गोदान गोरोबथा खालामनानै रुस - जार्मान सोमोन्दोखौ लाखिनो थाखाय राहा खालामना लायो। बिसमार्कानि आन्दो मदद मोननायनि उनाव फ्रान्सआ 1881 मायथाइयाव टिउनिस दखल खालामनानै बेवहाय फ्रान्सनि बिगोमाथि गायसनो। बिसमार्कानि थांखिया जाफुंनाय लोगो लोगो जोबोद सियान राजगाराबागिरि बिसमार्कआ इटालिजों सोमोन्दो दायो आरो इटालिखौ अष्ट्र' जार्मान नै हान्जानि गोरोबथानि सोद्रोमा जानो खावलायनायाव बेनि फारसे सेंथाइ होनानै इटालिआ 1882 मायथाइयाव बे गोरोबथानि सोद्रोमा जायो। इटालिया सोसन जानाय लोगो लोगो अष्ट्र' - जार्मानि नै हान्जानि गोरोबथाया अष्ट्रिया - जार्मानि आरो इटालिनि गेजेराव थाम हान्जानि गोरोबथाया सोलायो। बे गोरोबथाया 1914 मायथाइसिम जोरदोंमोनब्लाबो इटालिआ गिबि मुलुग दावहानि समब्रा - समब्रियै हान्जा सोलायनानै थाम हान्जानि गोरोबथाखौ सिफायो ।

1914 मायथाइनि 28 जुन खालाराव अष्ट्रियानि राजउलाफादनि उनमोनथाइगिरि राजगुर फ्रेनसिम फार्दिनानआ बसनियानि राजथावनि सेराजाभ दावबायनो थाङो । बेवहायनो बेखौ गाभाराइल' प्रिनसिप मुंनि बिग्रायारि सारबियान सेंग्रा सासेआ खाथिनिफ्राय गावनानै जिउ फोजोबो। सेराजाभनि बे जाथाइया अष्ट्रिया आरो इउरपनि गुबुन गुबुन हादरआव गोबां फिनजाथाइ सोमजि होयो। अष्ट्रियाया जाथाइनि सोमोन्दै लोगो हादर जार्मानिजों सावरायो आरो बानबुंथाइ होयो - "रासियानि मदद मोननाय सारबियानफोरा थाम हायुं गोरोबथानि लोगो हादरफोरखौ सिलिंखार खालामनाय आरो अष्ट्रियान साम्राज्यखौबो सिलिंखार खालामनाय"। अष्ट्रियान राजउलाफादनि उनमोनथाइगिरिखौ बुथारनायाबो रासियानि मदद मोननाय सारबियान माहारियारि सोमावसारनायनिनो फिथाइ। जोबनायाव जार्मान सम्राटनि गनायथि मोननानै अष्ट्रियाआ सारबियानि सेराव गांसे जोबथा लाइहोयो। गासै मोन जिसे दाबि गोनां बे जोबथालाइनि फारसे ओंथि गोना सेंथाइ होनो सारबियाननो 48 घन्टाल ' सम होनाय जादोंमोन। 1914 मायथाइनि 28 जुलाइनि सानखालि अष्ट्रियाआ सारबियानि बेरेखायै दावहा फोसावो आरो अखानायै राजथावनि नोगोर बेलग्रेदआव बमा गारो। अब्लानो जागायनाय जायो मुलुगनि गिबि दावहामा। बे दावहामायाव थाम हायुंआरि गोरोबथानि सोद्रोमाया खालि मोननै हादराल' गोरोबथानि फारसे गंग्लायनानै दावहायाव बाहागो लादोंमोन, गुबुन मोनसे हादर इटालिआ गिबियावनो लोब्बा लायि जाना थानानै उनाव लोगोथि हान्जानि जानानै दावहामायाव बाहागो लायो। दावहायाव अष्ट्रिया आरो जार्मानिखौ मिरुआरि गोहो महरै आरो बेरेखा हान्जाखौ लोगोथि गोहो बुनाय जादोंमोन।





XXX-XXX-XXX